Tirana – co robić w albańskiej stolicy, w której NIC NIE MA?
Tirana jest dość specyficznym miastem i (co ciekawe) duża liczba turystów nie pała do niej wielką miłością. Być może wynika to z wygórowanych oczekiwań. Dla mnie stolica Albanii to szalenie interesujące miejsce. Wybierając się do Tirany, warto mieć na uwadze jedną rzecz: to młoda miejscowość, w której boom architektoniczny rozpoczął się w 1920 roku. Wtedy ustanowiono Tiranę stolicą Albanii. Stworzenie nowoczesnego centrum administracyjno-politycznego wiązało się z likwidacją zabudowy okresu osmańskiego. Z tego powodu w centrum miasta dominuje architektura neoklasycystyczna, socrealistyczna, włoski modernizm (racjonalizm). W Tiranie nie ma czegoś takiego jak Stare Miasto.
Najważniejsze informacje o Tiranie
Tirana jest nie tylko stolicą Albanii, ale i jej największym miastem. Oficjalna liczba mieszkańców wynosi 600 tysięcy, jednak nieoficjalnie mówi się aż o milionie osób zamieszkałych na stałe. Tirana ma bardzo bujne życie nocne. Ulice pełne są barów, restauracji, pubów. Powstają nowe centra biznesowe. W mieście odbywają się liczne festiwale, wydarzenia kulturalne i artystyczne, międzynarodowe konferencje i spotkania biznesowe. W skrócie: tętniąca życiem współczesna metropolia – tak aktualnie wygląda krajobraz miasta.
Powierzchnia Tirany to zalewie 42 km2. Od morza adriatyckiego dzielą ją 32 km. Od wschodu otaczają ją góry Dajti, od północy doliny, a południa wzgórza Sauk, Kërrabe i Vaqarr. Tirana leży nad trzema rzekami: Lanë, Tiranë i Tërkuzë.
Historia miasta – jak powstała Tirana i co kiedyś znajdowało się w stolicy Albanii?
Choć stolicę Albanii uważa się za młode miasto, to tereny dzisiejszej Tirany były zamieszkane już w starożytności. Dowodem na to jest m.in. pozostałość po rzymskiej willi z III w n.e. zamienionej w okresie bizantyjskim (IV-VI w n.e.) na bazylikę wczesnochrześcijańska.
Ważnym wydarzeniem w historii miasta był rok 1614, kiedy to Turcy zbudowali szereg budowli użyteczności publicznej: w centrum meczet, hammam, piekarnie oraz zajazdy. W XVII wieku miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym i to wtedy nastąpił intensywniejszy rozwój przyszłej stolicy Albanii (choć jeszcze nie zyskało większego znaczenia gospodarczego). To właśnie 1614 uważa się za datę założenia Tirany.
Rokiem zmieniającym historię oraz oblicze Tirany jest wspomniany 1920, w którym zdecydowano, że zostanie Tirana będzie stolicą Albanii. Od tamtego czasu miasto przechodzi ciągłą przebudowę.
Podczas II wojny światowej miasto Tirana była okupowana przez włoskie wojska. Wpłynęło to na utworzenie komunistycznego ruchu oporu (ruch komunistycznej Albanii), który wyzwolił miasto w 1944 roku. W tym samym roku rządy objął dyktator Enver Hodża, który jest znany z niechlubnej roli izolacji Albanii na arenie międzynarodowej. Wtedy przez miasto przetoczyła się też fala komunistycznego reżimu, której konsekwencją były m.in. niszczenia kościołów, Cerkwii i wielu monumentalnych budowli. Dopiero po jego śmierci w 1985 roku Albania zaznała chwili spokoju, jednak nie na długo, gdyż w 1997 roku wybuchła tam wojna domowa.
Ta trudna historia Albanii wpłynęła na niekorzystne postrzeganie tego kraju przez turystów. Większości osób Tirana kojarzy się głównie z mało atrakcyjnymi komunistycznymi budynkami. Na szczęście władze mocno starają się o to, by stolica kraju zyskała nowy wizerunek. Wiele gmachów ozdabianych jest ciekawymi wzorami, które zamieniają miasto w wyjątkowo kolorowe miejsce. Obecnie jest to największy ośrodek przemysłowy i rozrywkowy w kraju.
Sprawdź naszą ofertę CITY BREAK W TIRANIE i spędź weekend w Albanii z polskim przewodnikiem!
Planujesz wakacje w Durres lub Golem- zobacz jak wygląda nasza jednodniowa wycieczka fakultatywna do Tirana i Kruja z polskim przewodnikiem!
Jak dolecieć do stolicy Albanii?
17 km od centrum miasta znajduje się międzynarodowy port lotniczy Tirana, dlatego możecie wylądować w samym sercu Albanii bezpośrednim lotem z 6 miast w Polsce: Warszawy, Krakowa, Gdańska, Wrocławia, Poznania i Katowic. Ceny biletów lotniczych są bardzo atrakcyjne, szczególnie poza wysokim sezonem – wtedy za podróż w obie strony możesz zapłacić mniej niż 200 zł za osobę.
Pogoda w Tiranie – kiedy warto zwiedzać stolicę Albanii?
Klimat śródziemnomorski rozpieszcza niemal o każdej porze roku, jednak najbardziej polecamy Ci wyjazd od maja do października.
Więcej o pogodzie i innych przydatnych informacjach, które warto znać przed wizytą w Albanii zawarliśmy w naszym artykule: Albania – informacje praktyczne. Co warto wiedzieć?
Co warto zobaczyć w Tiranie? Atrakcje turystyczne w stolicy Albanii
Stolica Albanii – pomimo swojego młodego wieku – potrafi zachwycić, jeśli wiesz, co warto zobaczyć. Tirana ma kilka ciekawych zabytków, które usatysfakcjonują (choć częściowo) miłośników historii, a fani nowoczesnych i pięknych przestrzeni będą mogli zachwycić się niejednym urokliwym miejscem. Przygotowałam propozycję spaceru przez centrum z krótką deskrypcją najważniejszych zabytków Tirany.
W moim przekonaniu najlepiej przejść z Placu Matki Teresy z Kalkuty w stronę Placu Skanderbega (albo na odwrót). To dwa główne place połączone szerokim Bulwarem Męczenników Narodu (Bulevardi Dëshmorët e Kombit). Co znajdziecie na takiej trasie po stolicy Albanii?
Wielki Park Tirany
Wielki Park Tirany (Parku i liqenit artificial të Tiranës ) to popularne miejsce wśród Albańczyków. Czeka tu na Ciebie naprawdę DUŻO ZIELENI. Miłośników sportu powinny zainteresować przyrządy do ćwiczeń, a fanów upojnej rozrywki – liczne bary.
Park ma aż 289 hektarów. Na jego terenie utworzono ogromne sztuczne jezioro (55 ha). W południowej części znajdziesz zoo i ogród botaniczny, w którym występuje aż 120 gatunków kwiatów, krzewów i drzew.
Uniwersytet Tirański, Muzeum Archeologiczne i Stadion Air Albania
Kierując się w stronę placu Skanderberga natrafisz na kilka zabytków. Pierwszym z nich będzie Uniwersytet Tirański. To pierwszy albański uniwersytet, który został założony w 1957 roku.
Kawałek dalej czeka prawdziwa gratka dla miłośników archeologii – Muzeum Archelogiczne. Jego ekspozycja mieści się na 18 tysiącach m². Znajdziesz tutaj prehistoryczne i starożytne artefakty, przedmioty ze średniowiecza oraz okresu nowożytności. Najcenniejszymi obiektami są głowa Apolla i mozaika z Durres.
Kolejne na trasie będą Akademia Sztuk Pięknych oraz Stadion Air Albania. Tego drugiego obiektu na pewno nie przeoczysz! Charakterystyczny modernistyczny czerwony budynek od razu zwraca uwagę. Jego budowę ukończono w 2019 r.. Zmieści się w nim 22 tysiące osób i jest to największy stadion w Albanii. W miejscu, gdzie istnieje, do 2016 r. znajdował się Stadion Qemal Stafa, którego budowę ukończono w 1946 r. Teren wokół Stadionu jest dostępny dla odwiedzających. W dolnej części są liczne sklepy i bary, a w strzelistej wieży ma być hotel Marriott.
Atrakcje turystyczne dla miłośników polityki i historii
Kierując się w stronę Placu Skanderbega mijamy po drodze Pałac Prezydencki, Pałac Kongresowy, budynek Kuvendi (obecnie znajdują się tutaj biura parlamentarzystów), siedzibę Premiera (w środku są m.in. wystawy dostępne dla zwiedzających) oraz pomnik Postblloku po drugiej stronie ulicy.
Przy pomniku Postblloku warto odbić w lewo i podejść w stronę Willi Envera Hoxhy położonej na terenie dzielnicy Blloku. W okresie komunistycznym teren ten był zamieszkały przez rodziny najważniejszych działaczy komunistycznych i osoby z zewnątrz nie miały do niego prawa wstępu. Po upadku komunizmu dzielnica ta została otwarta i obecnie jest to jedno z najpopularniejszych miejsc Tirany. Dzielnica jest pełna modnych kawiarni, restauracji, barów oraz sklepów.
Piramida w Tiranie
Idąc dalej na północ miniesz coś, czego możesz się nie spodziewać w stolicy Albanii – piramidę. Piramida w Tiranie to słynna atrakcja turystyczna, której budowę ukończono w 1988 r. Wewnątrz mieściło się Muzeum Envera Hoxhy, funkcjonujące do upadku komunizmu, czyli do początku lat 90. Ciekawostką jest to, że piramidę w Tiranie zaprojektowała (we współpracy z zespołem innych architektów) córka wspomnianego wcześniej dyktatora – Hodży.
Obecnie budynek przeszedł rewitalizację i w 2023 roku został ponownie oddany do użytku. Autorem nowego projektu jest znane holenderskie biuro architektoniczne MVRVD, które jest autorem wielu imponujących budynków w stolicy Albanii (nowy budynek w kształcie głowy Skanderbega 🙂 też niedługo będzie gotowy). Ogólny kształt piramidy został zachowany, ale została zmodernizowana. W budynku mieści się teraz centrum innowacji, są organizowane spotkania związane z integracją Albanii z UE oraz mieszczą się w niej biura państwowe. Jeśli chcesz zobaczyć zdjęcia piramidy po renowacji kliknij w ten artykuł.
Galeria Sztuk Pięknych i Zamek Toptani
Kolejnymi mijanymi na trasie obiektami będą Hotel Dajti i park Rinia – popularne miejsce wśród Albańczyków z kawiarniami i restauracjami. Jeśli chcesz zrobić sobie przerwę w wycieczce po stolicy Albanii, to będzie dobre miejsce.
Dalej będziesz mieć Galerię Sztuk Pięknych, w której znajduje się charakterystyczna instalacja artystyczna tzw. Chmura (Reja). Przy budynku Galerii odchodzi w prawo klimatyczny deptak z kawiarniami. Prowadzi on w stronę „Zamku” Toptanich. Słowo zamek nie bez powodu opatrzyłam cudzysłowiem, gdyż jedyne, co z niego pozostało, to kamienna ściana o wymiarach 160×200 metrów.
Historia zamku Toptani jest całkiem ciekawa. Historycy szacują, że mógł powstać w późnej starożytności lub wczesnym okresie bizantyjskim. Niektórzy uważają, że powstał za rządów cesarza Justyniana. Jego nazwa wywodzi się od rodziny Toptani, która w 1798 roku przejęła fortecę. Był to jeden z bardziej zamożnych rodów osmańskich w Albanii. Do czasów komunizmu posiadali ponad 50 tysięcy hektarów ziemi pomiędzy Tiraną a Durres. Z tej rodziny wywodzi się m.in. matka króla Albani – Zoga I
Za główną bramą pozostałości zamku czeka odrestaurowana uliczka z kawiarniami, restauracjami oraz kilkoma sklepami z pamiątkami i galeriami lokalnych artystów. Kontynuując spacer deptakiem dochodzi się do XVIII wiecznego kamiennego mostu Garbarzy.
Plac Skanderbega – miejsce najważniejszych zabytków Tirany
Jeśli nie zmienisz trasy powyższej wycieczki, to prawdopodobnie niedługo znajdziesz się kilka kroków od Placu Skanderbega. To centralny najważniejszy plac w Tiranie, który został odrestaurowany w 2017 roku. Obecnie jest on wolny od ruchu kołowego i jest to przestrzeń zarezerwowana dla pieszych.
Założenia tego miejsca były już kilkakrotnie zmieniane: co nowa władza to nowa wizja dla tej przestrzeni. Przez długi czas, gdyż aż do 1991 roku plac Skanderbega był miejscem pokaźnego pomniku Stalina, który został usunięty dopiero podczas demonstracji. Jego nazwa została wybrana na cześć albańskiego bohatera narodowego, który odparł ataki Turków. Na środku placu jest jego konny pomnik – jeden ze słynnych symboli Tirany.
Na placu i wokół niego znajdują się najważniejsze atrakcje turystyczne Tirany. Są to m.in.:
- wieża zegarowa – pochodzi z XIX wieku, przedstawiona jest w herbie stolicy Albanii.
- meczet Ethem Beja –jeden z najstarszych zabytków Tirany. który powstał na przełomie XIX i XX wieku. Jego elewację zdobią przepiękne freski z motywami roślinnymi.
- Narodowe Muzeum Historyczne – budynek Narodowego Muzeum Historycznego to prawdziwa gratka dla fanów architektury. Jego wejście zdobi mozaika przedstawiająca w symbolicznym wymiarze dzieje Albańczyków (dla wielu arcydzieło sztuki socrealizmu w Albanii)
- Pałac Kultury– siedziba Opery Narodowej, Baletu i Biblioteki, która została wzniesione w czasach dyktatury Envera Hodży.
- Bank Albanii 01– budynek zaprojektowany przez Vittocio Ballio Morpurgo, który zaprojektował pawilon Ara Pacis w Rzymie. W 2015 r. zainaugurowano w środku muzeum albańskiej waluty lekë.
- Budynki ministerialne – charakterystyczne czerwono-żółte budowle.
- Budynek NIK– z tablicą upamiętniającą Lecha Kaczyńskiego,
- Muzeum Bunk’art 2 – mieszczący się pod ziemia oryginalny schron przeciwatomowy z lat 80. Ekspozycje dotyczą życia codziennego w komunistycznej Albanii. Wystawy są w języku albańskim i angielskim.
Tak wygląda również spacer w pierwszej części realizowanej przez nas wycieczki fakultatywnej Dwie Stolice Albanii.
Nowy Bazar w Tiranie (Pazari i Ri)
Z Placu Skanderbega warto przejść się do nieodległego Nowego Bazaru (Pazari i Ri) powstałego w 1931 r. Do dnia dzisiejszego jest to jeden z większych bazarów w Tiranie. Można tam kupić owoce, warzywa, ryby, mięso oraz typowe i nietypowe pamiątki. Kilka lat temu Nowy Bazar został zrewitalizowany i pełni funkcję deptaka. Popularne miejsca na qofte z grilla. Warto się tam wybrać.
Murale w Tiranie
Jeżeli ktoś ma zamiłowania do sztuki ulicznej nie będzie się nudzić. Tirana często bywa nazywana miastem kolorów i słynie z licznych murali. Odświeżanie elewacji różnego rodzaju budynków rozpoczęto w 2000 r. i trwa ono do dnia dzisiejszego.
Aktualnie co roku organizowany jest Mural Art Festiwal, ostatnia 5. edycja miała miejsce w 2023 r. Do udziału w przedsięwzięciu zapraszani są artyści z całego świata. Warto poświęcić nawet cały dzień na szukanie co ciekawszych murali (link to lokalizacji pojawi się po kliknięciu w słowo “murali”).
Atrakcje turystyczne w okolicy Tirany
Nie tylko centrum Tirany jest pełne atrakcji. Choć w mieście powstało wiele miejsc, które zdecydowanie mogą przyciągać turystów, to warto odwiedzić także przedmieścia.
Okolica Tirany obfituje w liczne atrakcje turystyczne. Do niektórych można dostać się autobusem, do innych bez samochodu dojechać będzie ciężko. Nie mówię jednak, że jest to niemożliwe. Poniżej wymieniam kilka bardziej znanych, malowniczych miejsc.
Kolejka linowa Dajti (Park Narodowy Dajti) i Muzeum Bunk’art 1
Za budynkiem Pałacu Kultury znajduje się przystanek autobusowy, skąd odjeżdża autobus linii 11 (Porcelani, niebieski). Jedzie do kolejnej atrakcji Tirany – Muzeum Bunkart 1. Muzeum zostało stworzone w schronie przeciwatomowym zbudowanym w okresie komunistycznym na przedmieściach miasta dla Envera Hoxhy, Mehmeta Shehu etc., czyli najistotniejszych członków Politbiura.
Schron ma ponad 100 pomieszczeń i kilka pięter prowadzących w dół. Wystawy tyczą się najnowszej historii Albanii oraz różnych aspektów życia w komunistycznym kraju. Szalenie ciekawe miejsce.
W pobliżu Muzeum położona jest dolna stacja kolejki linowej Dajti Express. Ma ona długość prawie 5000 m. Można nią wjechać na wysokość 1200 m n.p.m. Na te wysokość można również dostać się samochodem, po drodze mijając centrum informacyjne.
Przy górnej stacji kolejki są: hotel Daiti Tower Belvedere, restauracja, bar, mini golf, wielkie pole piknikowe, a w niedalekiej odległości Park Linowy (Adventure Park).
Na terenie Parku Narodowego Dajti wyznaczone są ścieżki. Można wejść np. na górę Tujani, na wysokość prawie 1600 m n.p.m. Wejście jest łagodne, można je pokonać bez większych problemów. Wiadomo, są to góry więc odpowiednie obuwie mile widziane. Ze szczytu roztacza się wspaniały widok na Jezioro Bovilla.
Na zwiedzanie tych okolic warto przeznaczyć nawet cały dzień. W okolicy znajduje się słynna tirańska restauracja Ceren Ismet Shehu serwująca tradycyjną kuchnię albańską. Niestety ich filia w Zamku Toptani w centrum, nie cieszy się niestety tak dobrymi opiniami.
W pobliżu znajduje się także forteca Justyniana, która jest dobrze znana w całej Albanii. Kiedyś była ona siedzibą i centrum dowodzenia władców. Główna twierdza pochodzi z 1300 roku i jest wpisana do listy narodowego dziedzictwa Albanii.
Zamek w Petrelë – historyczna atrakcja w okolicach stolicy Albanii
Autobus do Petrelë odjeżdża z południowego terminala, blisko miasta studenckiego i stadionu Air Albania. W Petreli są ruiny zamku położonego na wzgórzu, na wysokości 350 m n.p.m. Wchodził on w skład systemu obronnego utworzonego przez Skanderbega w XV wieku, a historycy uważają, że jego pierwsze fortyfikacje wzniesiono w V wieku.
Drewniana dobudówka to restauracja.
Przyrodnicze atrakcje w okolicy Tirany
Wodospad Shën Gjergjit ( Ujëvara e Shën Gjergjit) jest położony 37 km od Tirany. Na miejsce prowadzi dobrej jakości widokowa droga. Wodospad ma około 30 m wysokości. Samochód trzeba zostawić przy drodze i przejść 1.5 km do wodospadu. W wodospadzie można pływać, ale woda nie jest bardzo głęboka.
Bovilla Lake obok Tirany
Rezerwuar wody dla Tirany. Droga jest… różna: są odcinki dobre, są odcinki złe. Samochód najlepiej zostawić przy zaporze. Niezbyt męczącym podejściem w górę można wejść na Gamti Mountain (odradzam osobom z lękiem wysokości i zaburzonym błędnikiem). Jeśli chciałbyś wziąć udział w wycieczce zorganizowanej sprawdź naszą ofertę: Jezioro Bovilla i Kruja 4×4
Jezioro Bovilla
Jaskinia Pëllumbas wraz z rzeka Erzeni – atrakcja blisko Tirany
Aby dostać się w to miejsce należy kierować się na Elbasan i zjechać z autostrady na Ibë. W wiosce Pëllumbas trzeba zostawić samochód przy restauracji Pasha, przy punkcie informacyjnym, albo gdzieś w okolicy. Stąd można iść albo w górę w stronę jaskini, albo w dół w stronę rzeki. Ścieżka (2 km) prowadząca do jaskini jest dobrze wytyczona i widoczna, a widoki przepiękne, gdyż idzie się cały czas wzdłuż rzeki, ponad rzeka. Jaskinia nie jest bardzo długa, ma 360 m długości. Natomiast w rzece Erzeni nawet latem jest woda i jest to przyjemne miejsce na orzeźwiająca kapiel w upalne dni.
Wodospad Syri i Ciklopit w pobliżu Tirany
Blisko Pëllumbas, ale trzeba obrać inna drogę i jechać na Krabbë. Przejście nad wodospad jest ładne, dookoła góry i soczysta zieleń. Wodospad sam w sobie nie jest duży, natomiast skalne formacje dookoła dodają mu dużo uroku. Można się tam wykąpać w naturalnym kamiennym basenie. Należy pamiętać, że latem może być niski stan wody i wodospadu nie będzie, najlepszy moment na odwiedzenie takich miejsc to wiosna.
Gdzie spać w Tiranie?
Jeżeli planujecie nocleg w Tiranie, polecam Wam wybrać lokalizację w sercu miasta. Wybór hoteli jest ogromny- od drogich i luksusowych jak The Plaza po hostele. Osobiście wybieram opcje pośrodku. Polecę Wam dwa miejsca, z których usług korzystałam i mają dobry współczynnik ceny do jakości oraz wygodną lokalizację.
Pierwszym są wygodne pokoje z tarasem, na najwyższym piętrze z widokiem na stolicę, w ofercie bez śniadań. Nazywają się Rooftop Tirana. Druga korzystna opcja to Hotel Theatro- City Center – wygodny elegancki hotel z pysznymi śniadaniami. W obu przypadkach cena za nocleg za dwie osoby, to około 50 euro. Można znaleźć taniej, można znaleźć drożej, jednak są to średnie ceny w centralnej części Albanii.
Gdzie dobrze zjeść w Tiranie?
Jeżeli planujecie spędzić wieczór w stolicy, koniecznie odwiedźcie dzielnicę Blloku. Mieszczą się tam najpopularniejsze puby. Mój ulubiony w tej dzielnicy, to bar KINO. Lubię go za muzykę i dobre koktajle. W okolicy jest również klimatyczny bar Muzeum Komiteti, gdzie możemy spróbować kilkudziesięciu rodzai rakiji o różnej mocy i smaku. Na jej bazie przyrządzają też pyszne koktajle.
Jak to w nowoczesnych stolicach bywa, znajdziemy tutaj nie tylko tradycyjne potrawy, ale też nowoczesne koncepty kulinarne serwujące kuchnie różnych stron świata takie jak np. Sense Resto Lounge czy fenomenlane burgery (też wege) w Delibros. Jeżeli jesteście w stolicy tylko na chwilę i wolelibyście jednak skosztować tradycyjnych potraw regionu, to w Tiranie króluje qofte (czyt. ciofte) z grilla- bałkański kebab. Znajdziemy je w okolicy Pazzari i Ri szukajcie miejsc z napisem ZGARA (grill). Miejsce na bazarze z długą tradycją, gdzie są one podawane klasycznie z jogurtem, to Met Kodra. Bardzo popularny, tętniący życiem pub gdzie zjemy grillowanego kebaba i wypijemy piwo to TYMI. Jeżeli interesuje Was coś więcej niż qofte, moim faworytem jest restauracja ODA– schowana w podwórku nieduża restauracja z albańskimi potrawami: faszerowane bakłażany i papryki, byrki, fërgesë, fasule, qifqi, jarpak, tavë- dosłownie wszystko z czego słynie albańska kuchnia w przepysznym wydaniu. Będąc w okolicy Dajti warto odwiedzić wspomnianą już Ceren Ismet Shehu.
Mam nadzieję, że ten krótki przewodnik umili Wam pobyt w albańskiej stolicy i pozwoli poczuć niepowtarzalny klimat tego nietypowego miasta, jakim jest Tirana., Osobiście przyznam, że z wizyty na wizytę stolica Albanii coraz bardziej zdobywa moje serce.
autorki: Maria Kasprzycka, Kinga Stachów
3 thoughts on “Tirana – co robić w albańskiej stolicy, w której NIC NIE MA?”
Wszystkie Kategorie
Saranda – SZCZERA opinia i polecane atrakcje
Gjirokastra – ZACHWYCAJĄCE kamienne miasto Albanii
to Most Garbarzy (Tanners’ Bridge) a nie Grabarzy.
Pozdrawiam.
tak jest! dziękujemy za spostrzegawczość- automatyczny słownik zawsze wie lepiej, albo tak mu się wydaje 🙂
Chcę jechać do Petlare, ale w okolicach stadionu nie widze na mapach google żadnego terminala autobusowego…